Ken je dat: terwijl je aan het werk bent (of juist aan het ontspannen) poppen er telkens gedachten in je op: ‘vergeet niet je moeder bloemen te sturen’ of, ‘donderdag moet je iets eerder naar je werk’. Van die afleidende gedachten en betweterige ‘reminders’ terwijl je je juist probeert te concentreren. Wees gerust: je bent niet de enige én er is een oplossing. Doe je voordeel met het Zeigarnik Effect.
Bluma Zeigarnik | Bron: Andrey Zeigarnik, CC0
Een grote groep psychologen uit de vorige eeuw waren eens uit eten. Een lange, uitgebreide bestelling volgde, maar de ober had geen pen en papier nodig om deze op te schrijven. Hij kon alles onthouden en wist feilloos het juiste gerecht aan de juiste persoon te serveren. Toen aan het einde van de avond een van de pyschologen terug ging om iets op te halen wat hij was vergeten dacht hij slim gebruik te kunnen maken van het talent van de ober. Die zou zich vast kunnen heribneren waar hij moest zoeken. Maar wat bleek: de ober wist niet waar de psycholoog het over had. Noch wist hij zich te herrineren wie de gast van zojuist was en aan welke tafel hij had gezeten. Totaal verbaasd vroeg de psycholoog zich af hoe de ober net alles kon onthouden en nu ineens zo’n slecht geheugen had. De ober antwoordde: “ik onthoud elke bestelling tot het moment dat ik hem heb geserveerd.” En daarna vergat hij alles.
Een van de aanwezigen bij het diner zou Bluma Zeigarnik zijn geweest. Het voorval fascineerde haar. Ze vroeg zich af of het menselijk geheugen in het algemeen een groot verschil maakte tussen voltooide taken en openstaande taken. Ze deed hier decennia onderzoek naar een psychologisch mechanisme dat bekend is komen te staan als het Zeigarnik Effect.
Het Zeigarnik Effect
Onvoltooide taken en onbehaalde doelen poppen telkens in je gedachten op. Maar als de taak is voltooid of het doel is gehaald, dan stopt deze stroom van reminders ineens. Dat is het Zeigarnik-Effect. En het is een minder grote open deur dan je denkt. Vooral omdat het niet alleen werkt voor voltooide taken, maar ook voor goed omschreven, ingeplande taken. Ook in recent onderzoek, van onder andere sociaal psycholoog Roy Baumeister, wordt dit effect beschreven en bevestigd.
Het effect op focus, flow en productiviteit
Productief werken heeft alles te maken met het geconcentreerd kunnen werken aan een taak en niet afgeleid worden door zaken die zich spontaan aandienen. Dat kunnen appjes zijn, mailtjes, collega’s met vragen. Maar ook je eigen gedachten. Aan wat je vanavond wilt eten bijvoorbeeld. Als je productiever wil werken is het uitschakelen van afleidingen ook een goede en eenvoudige stap. Je kan je telefoon op stil zetten, maar je eigen gedachten niet. De afleiding van je eigen brein is niet zo eenvoudig te temmen. Maar door gebruik te maken van het Zeigarnik Effect kun je ook het aantal afleidende gedachten verminderen. Wil je in een flow terecht komen en productief werken, dan heeft een opgeruimd hoofd dus een gunstig effect.
Tem je brein: maak een plan
Lange tijd werd aangenomen dat gedachten aan onvoltooide taken betekenden dat je brein onbewust bezig was met de taak. Ook werd gespeculeerd dat de gedachten een soort dialoog waren binnen het brein, waarin het onbewuste ‘zeurde’ om een bepaalde taak te gaan doen. Uit onderzoek Masicampo en Baumeister is gebleken dat die opdringerige gedachten als gevolg van het Zeigarnik-Effect niet het zeuren van het onbewuste is om iets te doen maar om een realistisch plan te maken. Uit hun onderzoek komt namelijk naar voren dat wanneer proefpersonen bewust een plan maken waarin een tijd, plaats en voorwaarden voor de taak zijn benoemd de gedachte-stroom stopt.
Toepassing in praktijk
Je kan zelf heel goed gebruik maken van het Zeigarnik-Effect om productiever te zijn. Maak er een gewoonte van om telkens wanneer die ‘reminders’ zich aandienen een steekwoord op papier te schrijven. Neem vervolgens aan het einde van de dag de tijd om van die steekwoorden concrete actiepunten te maken. Wanneer ga je die bloemen kopen? Hoe laat ga je donderdag vertrekken? Zet een reminder in je agenda. En je zult zien: de gedachten verdwijnen. Je kan op die manier het Zeigarnik-Effect gebruiken om jezelf beter te organiseren en jezelf niet af te leiden.
Een oefening om te proberen
Een andere methode is om juist aan het begin van de dag 15 minuten tijd te nemen om je gedachten de ruimte te geven. Ga op een rustige plek zitten en pak pen en papier. Gebruik geen computer of smartphone, want je wil alle afleidingen uitschakelen. Zet een timer op 10 minuten en probeer aan niets specifieks te denken. Je zult merken dat je binnen de kortste keren allerlei gedachten krijgt. Ga niet in op de gedachten, maar schrijf een steekwoord op. Je denkt bijvoorbeeld: “oh, ik moet donderdag eerder van huis want…-” In plaats van er op in te gaan schrijf je op: ‘donderdag op tijd weg’. En probeer weer aan niets specifieks te denken. En daar zal de volgende gedachte zijn. Daarmee doe je weer hetzelfde.
Langzaam maar zeker zul je een lijst hebben met allerlei gedachten. Van taken met hoge prioriteit tot herinneringen van gisteren. Het maakt niet uit. Elke gedachte schrijf je in maximaal 5 woorden op. Na 10 minuten lees je de hele lijst en maak je keuzes: welke van deze gedachten zijn herinneringen aan taken die ik moet doen, zaken die belangrijk zijn of dingen die ik niet moet vergeten. Vul hiermee je to-do-list aan. Alles waar je niks mee hoeft, daar doe je niks mee. Behalve dan het lijstje bij het oud papier gooien.
Wanneer je dit regelmatig doet (je hebt maar 15 minuten nodig) zul je waarschijnlijk merken dat je minder snel raakt afgeleid, je meer gevoel van controle over je werkdag en je doelen hebt. En het is bovendien een interessante inkijk in wat er allemaal in je brein gebeurt als je even de ruimte geeft aan je gedachten.
Bronnen & meer lezen
Met dit korte artikel probeer ik een complex onderwerp begrijpelijk te maken. Wil je meer weten en/of alle nuances vatten, dan raad ik je zeker aan om meer te lezen. Hier enkele aanbevelingen en voor dit artikel gebruikte bronnen.
- Onderzoek: Consider it done! Plan making can eliminate the cognitive effects of unfulfilled goals. Journal of Personality and Social Psychology, 101(4), 667–683, 2011.
- Boek: Willpower, why self-control is the secret to success, R.F. Baumeister and J. Tierney, 2011
- Wiki: meer over Bluma Zeigarnik
- Onderzoek: Memory for incomplete tasks: A re-examination of the Zeigarnik efect, Seifert & Patalano