Macht: het hebben van invloed op het gedrag van een ander, zodat deze naar jouw wens gaat handelen. Er zijn verschillende definities van het woord ‘macht’; maar deze definitie past het beste bij hoe werkenden een machtrelatie zelf omschrijven. Macht komt trouwens in verschillende vormen; elk met een eigen dynamiek.
Als mensen zijn we in alles aangewezen op andere mensen. Dat geldt nog het meeste voor leiders, bestuurders en managers. Zij zijn er immers verantwoordelijk voor dat anderen het juiste doen en tot resultaten komen. In staat zijn om het gedrag van anderen te beïnvloeden is daarom enorm belangrijk om als leider succes te hebben. En als je ‘invloed’ en ‘sturing’ combineert; dan kom je uit bij de term ‘macht’.
Aan die term kleeft in de Nederlandse taal een negatieve bijsmaak. Vergelijk je eigen reactie op het woord macht maar eens met de Engelse vertaling: power. Dat betekent in die taal ook ‘kracht’. In het Nederlands niet, en is het voor heel veel mensen is het laten gelden van je macht juist een toonbeeld van zwakte. Soms is dat zeker het geval. Maar er zijn ook vormen van macht die juist een positieve invloed hebben.
In dit artikel beschrijf ik vijf vormen van macht, zowel de prettige, als de minder prettige vormen ervan.
Dwingende macht
Het gebuiken van dwingende macht is gefundeerd in het creëren van angst. Door afstaffing of dreiging daarmee veranderen mensen hun gedrag, uit angst om een negatievce consequentie te ervaren. Gebeurt dit in een organisatie aan de lopende band en is het onderdeel van de cultuur, dan spreken we van een angstcultuur.
Van alle vormen van macht die de mensheid ter beschikking staat is de macht om een ander te kwetsen een van de meest gebruikte, meest veroordeelde en lastigste om onder controle te houden. Het inboezemen van angst kan ook gebeuren door verbale agressie, verbale vaardigheid of het ontnemen van emotionele support van anderen.
Belonende macht
Dit is het tegenovergestelde van dwingende macht. Door geen negatieve, maar juist positieve consequenties in het vooruitzicht te stellen, kunnen mensen gemotiveerd worden om in actie te komen en te gaan handelen. De persoon die de beloningen uitdeelt heeft daarmee dus duidelijke invloed (lees: macht) op het gedrag van anderen.
Onder de term ‘beloning’ is veel meer te verstaan dan alleen geld. Het kan om alles gaan wat iemand aantrekkelijk of waardevol vindt. Een promotie, meer thuiswerken, een parkeerplek voor de deur, een klop op de schouder, erkenning of zelf het verbeteren van imago.
Hierarchische macht
Voor macht heb je niet altijd draagvlak nodig. Het hebben van invloed op anderen kan ook volledig afhankelijk zijn van de positie die in de structuur van een organisatie inneemt. De meest pure vorm hiervan zijn de rangen in het leger of bij de politie; waarbij je op basis van je positie een ander kan bevelen om iets te doen.
Hoewel hierarchische macht een vorm op zichzelf is, zie je vaak dat deze niet zonder een van de andere vormen van macht kan bestaan. Het behoud van een hierarische positie is namelijk wél afhankelijk van draagvlak en/of support. Iemand op een hoge positie zonder draagvlak kan bijvoorbeeld dwingende macht inzetten om in positie te blijven.
Deskundigheidsmacht
Als je deskundigheidsmacht hebt, dan kun je op basis van je expertise invloed uitoefenen op anderen. Bijvoorbeeld als je de enige persoon in de organisatie bent met bepaalde kennis of skills. Of als je een hoogleraar of deskundige bent op een bepaald terrein. Wat jij zegt of doet, heeft invloed op anderen.
In sommige organisatieculturen is het hebben van deskundigheid gekoppeld aan het verkrijgen van posities en macht. Leidinggevende posities zijn dan weggelegd voor de beste medewerkers met de meeste inhoudelijke expertise. Soms heeft dit tot gevolg dat er managementproblemen ontstaan, omdat zij die goed zijn in hun werk, niet altijd óók goed zijn in managen.
Identificatiemacht
Leiders die charismatisch, aantrekkelijk of kundig zijn; hebben invloed op anderen doordat zij een voorbeeldfunctie hebben voor anderen. Er zijn legio voorbeelden van ondernemers, kunstenaars en acteurs die invloed hebben op anderen omdat zij idolen zijn. Die invloed is te kenmerken als identificatiemacht.
Bij deze vorm van macht draait het er namelijk om dat mensen zich identificeren met een ander, willen zijn als die ander, of willen verkeren in de nabijheid van die persoon. Leiders die identificatiemacht hebben, kunnen deze inzetten om iets van anderen gedaan te krijgen. Op een hele nobele en positieve manier. Of op een hele manipulatieve manier, zoals te zien is bij sektevorming.