Weet jij hoe een wc werkt? Zo ja, kun je me dat dan stap voor stap uitleggen? Waarom stopt de bak met vullen? Hoe werkt het doorspoelen dan? Waarom stinkt het niet; terwijl de wc direct met het riool is verbonden? Het zal je verbazen hoe weinig mensen weten en hoe beperkt hun zelfreflectie is. Althans, dat betogen Steven Sloman en Philip Fernbach in hun boek The Knowledge Illusion.
Recensie in 1 zin:
The Knowledge Illusion heeft een goede start en is bij vlagen bijzonder interessant boek; met prachtige voorbeelden en goede wetenschappelijke onderbouwing, maar regelmatig verliest het boek focus.
Beoordeling: ★★★★☆
Explanatory Depth
Een van de meest interessante onderwerpen die het boek beschrijft is de mate van kennis die mensen bezitten over onderwerpen. Wat blijkt: mensen denken dat ze iets heel goed snappen, maar als je het ze vraagt komen ze er ineens niet meer uit. Vraag een groot voorstander van sancties tegen Iran om, stap voor stap, uit te leggen waarom zij denken dat dit een goed idee is en binnen twee zinnen lopen ze (waarschijnlijk) vast.
De schrijvers noemen dit explanatory depth. Er schuilt ook nog goed nieuws in, namelijk: hoe meer mensen beseffen dat ze weinig weten, hoe minder extreem ze worden. De keerzijde is echter dat mensen het verschrikkelijk irritant vinden om gevraagd te worden om iets uit te leggen en te ontdekken dat ze weinig weten. Zo irritant zelfs dat de proefpersonen uit het onderzoek niet meer wilden meewerken, omdat ze het gevoel kregen dat ze dom waren.
Gek op causale verbanden
Het tweede (en laatste) onderwerp dat ik uit het boek wil lichten is de voorkeur van het menselijke brein voor causale verbanden. Ken je bijvoorbeeld mensen die de verwarming extra hoog draaien zodat het sneller warm wordt? Want dat slaat namelijk nergens op. Zoals de schrijvers het stellen: “de verwarming gaat niet harder werken door het een ambitieuzer doel te geven”. Maar het is niet gek om te denken dat het zo werkt. Auto’s rijden harder als je het gas dieper intrapt, het bad loopt sneller vol als je de kraan verder open draait, enzovoort.
Mensen zijn geprimed om de wereld om hen heen uit te leggen aan de hand van causale verbanden. En daardoor zijn bepaalde zaken bijzonder moeilijk uit te leggen, zo betogen de schrijvers. Als voorbeeld geven ze genetische modificatie van voedsel. Mensen schuwen GMO’s omdat ze het in verband brengen met besmetting. De logica is zeer begrijpelijk: als je rommelt met puur voedsel, dan raakt het besmet. En besmet eten is gevaarlijk, want daar word je ziek van.
In werkelijkheid betekent genetische modificatie niet dat voedsel besmet of ongezond wordt, maar omdat het causale verband zich opdringt is het bijzonder moeilijk om mensen daarvan te overtuigen. Nog interessanter is dat de schrijvers laten zien dat niet alle tegenstanders van GMO’s daadwerkelijk kennis hebben van zaken. Een ruime meerderheid van respondenten wilde namelijk graag waarschuwingen opnemen op voedselverpakkingen waarop staat: pas op! Dit eten is genetisch gemodificeerd. Maar een net zo’n grote groep wil deze waarschuwing plaatsen: pas op! Dit eten bevat DNA. Alle voedsel bevat DNA, dus die waarschuwing is zinloos, bovendien zegt het helemaal niets. Maar het idee dat er ‘iets in ons eten zit’; het idee dat er iets besmet is geraakt is zo logisch en causaal, dat mensen er graag in mee gaan.
Conclusie
Een prima boek. Veel interessante onderwerpen en ook erg leuk om te lezen. Er staan veel voorbeelden in van recent cognitief onderzoek. Helaas verliest het boek zo nu en dan focus en dat is jammer, want dat doet af aan de kracht van het werk. Mij viel na lezing van het volledige boek op dat die delen achteraf ook de minder interessante stukken waren. Je kan er voor kiezen deze delen te skimmen. Maar, als ik jou was zou ik The Knowledge Illusion zeker van kaft tot kaft lezen.