Als iemand tegen je schreeuwt of je bedreigt, dan lijkt het logisch dat je juist niet gaat doen wat die ander zegt. De ander is zo onsympathiek en naar dat je hem zijn zin niet wil geven. Toch? Helaas. In praktijk blijkt het tegenovergestelde: mensen schikken zich vaak. We leggen je graag uit hoe dat werkt!
Allereerst is er een groot verschil tussen wat je denkt dat je in een bepaalde situatie zou doen en wat je in het echt doet. Psychologen noemen dat de hot-cold empathy gap. Dat betekent dat je in een kalme, rustige (cold) situatie niet kan inschatten hoe je onder druk (hot) reageert. Met je buik volgegeten denk je vast dat je alle snoep kan laten staan. Een paar uur later reken je toch die snoepreep af bij het tankstation omdat je honger hebt.
Zo kun je dus -terwijl je dit leest- denken: “als iemand tegen me schreeuwt dan ga ik juist níét doen wat er wordt gevraagd, ik laat niet over me heen lopen!” Maar als je vervolgens door je baas wordt aangeschreeuwd is er een gerede kans dat je toch verandert in een jaknikker! Wij leggen je uit waarom.
Stuurvoorrang – een inzichtelijke term
Niet elke emotie is gelijk. Sommige emoties kunnen anderen overstemmen en je plotseling aanzetten tot heel ander gedrag. Sommige gebeurtenissen zijn zo onprettig (of kansrijk) dat je ineens een hele sterke opwelling voelt om ernaar te handelen. Zelfs als je iets totaal anders aan het doen bent. Neem dit voorbeeld:
Stel, je bent rustig aan het werk op een normale dinsdagochtend. Je doet wat er van je wordt verwacht en je baas heeft net aan je gevraagd een belangrijk rapport af te maken. De deadline is strak en je moet vurig doortypen om het op tijd af te krijgen.
Dan gaat ineens het brandalarm af. Je ruikt rook. Je hoort iemand ‘brand!’ roepen. Zonder na te denken pak je je spullen en neem je de brandtrap. Over die deadline denk je pas na als je buiten bent en je baas ziet staan.
Vluchten voor brand is vele malen belangrijker dan het halen van die deadline. Je vege lijf redden activeert bij jou dus gedrag en een emotionele staat (bijvoorbeeld: angst) waardoor je ineens iets heel anders prioriteit geeft. De emotie angst krijgt in dit geval dus stuurvoorrang boven al het andere.
In een noodsituatie is dat natuurlijk heel begrijpelijk. Maar dit soort emotionele en motivationele wisselingen maken mensen elke dag mee, zij het in een mildere vorm. En omdat het niet om een brand gaat ben je er niet bewust van.
Intimidatie: stuurvoorrang voor veiligheid
Als je baas je dreigt met ontslag dan ontstaat er heel waarschijnlijk óók stuurvoorrang bij jou. De situatie is zo onprettig dat je wil dat het stopt. Niet alleen het dreigen zelf, maar ook de reden waarom die baas met ontslag dreigt. Het afmaken van dat rapport bijvoorbeeld. Misschien wilde je vandaag iets anders doen, maar dat wordt luid overstemd door dat gevoel van opwinding dat ontstaat als je baas zijn stem verheft. En voor je het weet geef je het weghalen van die opwinding (in dit geval in de vorm van angst) voorrang. Je buigt je hoofd, je knikt en begint vurig met typen om van dat rotgevoel af te zijn.
Wanneer iemand je dreigt of gebruik maakt van intimidatie dan onstaat de neiging bij de ander om zo snel mogelijk veiligheid of bescherming te vinden. En de makkelijkste manier om dat te doen is die dreigende baas gehoorzamen.
Uitvoerbaarheidstoetsing: gehoorzamen is wel zo ‘makkelijk’
Als er sprake is van gerichte intimidatie dan triggert dat bij jou dus een emotie en bepaald gedrag. Razendsnel (en veelal onbewust) maak je een rekensom. Ga ik er tegenin of ga ik gehoorzamen? En onthoud: ondertussen ben je opgewonden en onstaat er stuurvoorrang voor het vinden van veiligheid. Een situatie die dus behoorlijk ‘hot’ is.
Of je gaat gehoorzamen of niet is afhankelijk van een razendsnelle uitvoerbaarheidstoetsing. Wat brengt zo snel mogelijk de situatie dat je van dat vervelende gevoel af bent? Als je gehoorzaamt dan weet je behoorlijk zeker dat je er snel van af bent. Je baas zegt immers letterlijk: “doe dit, anders ontsla ik je”. Dus: als je dat doet, heb je (even) niets meer te vrezen.
Er tegenin gaan kan misschien op lange termijn helpen, maar je weet helemaal niet zeker of dat de situatie wel vooruit helpt. Misschien kun je meteen wel je spullen pakken! En de consequenties daarvan kun je helemaal niet overzien.
Intimidatie is zo onprettig dat de kans enorm groot is dat je toegeeft aan de persoon die jou bedreigt. Je weet dan dus min of meer zeker dat je de veiligheid weer terugvindt. Of je dat doet is natuurlijk niet 100% zeker, en afhankelijk van de situatie. Maar je staat emotioneel wel 5-0 achter in het maken van een verstandige keuzes als het zo ‘heet’ onder je voeten wordt gemaakt.
#MeToo en stuurvoorrang
“Als iemand ongewenst aan je billen zit, dan zeg je er toch gewoon wat van?” Dat hoor je mensen met regelmaat zeggen als het over seksuele intimidatie gaat. En niet alleen maar je collega’s, maar ook bekende personen zoals politici en opiniemakers zeggen dat soort dingen regelmatig. Dat soort opmerkingen gaan voorbij aan het psychologische proces dat intimidatie zo beschadigend maakt!
Ook bij seksuele intimidatie kan de uitkomst van je emotionele proces zijn dat je denkt dat het ondergaan van de intimidatie sneller tot veiligheid leidt dan je ertegen verzetten. Zeker wanneer de seksuele intmidatie door een (zeer) hoog geplaatst iemand gebeurt is die kans groot. Als je het ondergaat dan kan het in je voordeel werken. Iedereen die zich verzet wordt ontslagen of op een zijspoor gezet. En stel dat dit je gebeurt terwijl je al jaren hebt gebouwd aan een carrière en daar veel voor hebt opgeofferd. Per direct ontslag nemen voelt dan verre van logisch. Ook al is de initmidatie nog zo vernederend.
Seksuele intimidatie is juist zo vernietigend omdat je er tegen verzetten zo enorm kostbaar wordt gemaakt door die ander, dat je wel uitkijkt om er wat aan te doen! Je pas later uitspreken is dus niet zwak, maar een begrijpelijk en logisch gevolg van de manier waarop dit soort intimidatie door de dader bedoeld is om te werken! Hoe verschrikkelijk is het dan om als slachtoffer vervolgens óók nog afrekenend te worden omdat je ‘te laat’ zou zijn met je uitspreken?