Angst op het werk wordt vaak als eerste gelinkt aan een boze en agressieve baas. Of een manager die in woede uitbarst en zijn medewerkers in bijzijn van collega’s vernedert. Hoewel dit het meest zichtbare gedrag is dat duidt op een angstcultuur, is het niet het meest vernietigende soort gedrag.
Juist subtiele vormen van wraak, intimidatie of sabotage zijn olie op het vuur van angstcultuur. Eigenlijk is het heel simpel: een luide, schreeuwende baas richt al snel de aandacht op zich, en het is overduidelijk dat hij het niet zo nauw neemt met beleefdheid en respect. Een manager die juist op onzichtbare en subtiele manieren angst inboezemt blijft lang onopgemerkt en heeft ook meer tijd om schade aan te richten.
Kenmerken van subtiel
Angst op de werkvloer ontstaat pas echt door subtiele gedragingen die elke dag, misschien meerdere keren per dag terug komen. Kritische werknemers worden dan niet ontslagen of berispt, maar worden niet meer uitgenodigd voor een nieuw project, worden niet om hun mening gevraagd of krijgen als eerste overwerk in hun schoenen geschoven. Onmerkbaar voor de buitenwereld, maar ingrijpend voor de persoon die het ondergaat.
- Subtiele repercussies hebben potentieel veel impact
- Subtiele repercussies zijn niet traceerbaar
- Subtiele repercussies zijn onvoorspelbaar
- Subtiele repercussies zijn makkelijk te ontkennen
Subtiel, maar ingrijpend
Subtiele repercussies zijn juist ingrijpend omdat het een hulpeloos gevoel veroorzaken bij diegene die het ondergaat. Die ervaart namelijk zeer regelmatig de druk van een leidinggevende, maar dat gaat in zo’n mate onder de oppervlakte dat het niet merkbaar is. Bovendien is het vaak gedrag waar het draait om de intentie van de manager en niet om de ernst van de repercussies. Iemand meer werk geven dan de rest bijvoorbeeld, kan eenvoudig verklaard worden door te zeggen dat “alleen hij dat werk kan doen, hij is er het beste in.” Zo kan zelfs de indruk ontstaan dat de manager het juist goed voor heeft met de persoon.
Angstcultuur
Dit type repercussies spelen mee bij de vorming van angstcultuur omdat de angst voor repercussies (ernstige gevolgen) een drijvende kracht is. Wanneer medewerkers denken dat kritiek leveren leidt tot negatieve gevolgen zullen zij dit niet zo snel doen. Die angst grijpt makkelijk om zich heen. Bij subtiele repercussies is die angst slecht zichtbaar, waardoor het onopgemerkt blijft.
Pas op met de slachtofferrol en foute aannames
Het is bij subtiele repercussies eenvoudig om foute aannames te maken over de intenties van de manager. Die heeft wellicht helemaal geen bestraffende motivatie voor het verdelen van werk, tijd, geld of aandacht. De ondergeschikte kan wel de indruk hebben dat de manager dit heeft, en eenvoudig in de slachtofferrol schieten. Zo kan er ongewild en onbewust een sfeer van wantrouwen ontstaan.