Angstcultuur en de rol van de vertouwenspersoon

Angstcultuur in organisaties: iedereen heeft er wel over gehoord en steeds meer mensen krijgen er ook daadwerkelijk mee te maken. Vreemd genoeg lijkt alles daarmee gezegd. Wat is eigenlijk een angstcultuur? Wanneer blijft het bij een incident en wanneer is het structureel? En hoe herken je het eigenlijk, op het moment dat mensen zich beklagen over de werksfeer- of cultuur?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: tot voorkort was er geen duidelijke definitie van de term, laat staan een heldere omschrijving van de manier waarop angst ontstaat en hoe het zich nestelt in een organisatiecultuur. Naar mijn idee een groot gemis en om die reden schreef ik een boek over het onderwerp: Angstcultuur: krijg grip op angst in organisaties.

Vertrouwenspersonen kunnen een sleutelrol spelen in het ontdekken én aanpakken van angst(cultuur) op de werkvloer. Door het stellen van de juiste vragen, door inzicht te verwerven in de tekenen aan de wand én het bieden van een vangnet voor mensen die zich beangstigd voelen kunnen vertrouwenspersonen een groot verschil maken. Op zowel individueel als organisatorisch vlak. Om die rol te vervullen is inhoudelijke kennis de eerste stap: inzicht in de definitie en de mechanismen van angst op de werkvloer.

Definitie angstcultuur

Een angstcultuur is een organisatiedisfunctie waarbij collectieve, belemmerende angst prominent aanwezig is en stelselmatig wordt ingezet om loyaliteit, gehoorzaamheid en inzet bij medewerkers af te dwingen.

De kern zit hem eigenlijk niet in het woord angst, maar voornamelijk in het woord cultuur. Want een mislukt kwartaal kan de stress in een bedrijf flink doen oplopen, zelfs tot op het punt dat alle medewerkers onder druk worden gezet om beter te presteren. Hoewel onaangenaam, een tendens betekent niet direct dat er ook een cultuur heerst.

Een cultuur ontstaat als groepen mensen stelselmatig dezelfde gedragspatronen, denkwijzen, technologie of gereedschappen gaan gebruiken. Nog belangrijker is het moment waarop mensen elkaar gaan aanspreken, aanvallen of zelfs uitsluiten wanneer zij zich niet gedragen volgens de gestelde normen en waarden. Wanneer het in een organisatie gebruikelijk wordt om mensen te intimideren of te beangstigen en dit wordt niet gecorrigeerd -of zelfs beloond- dan bestaat de kans dat er zich een cultuur vestigt.


Doorbreek de stilte, snijd angst de pas af

Het belangrijkste tegengif tegen angst en angstcultuur is het scheppen van de mogelijkheid voor leiders en medewerkers om zich uit te spreken tegen datgene wat zij grensoverschrijdend vinden. En de moed vereisen voor iedereen in de organisatie om aangesproken te worden als zij zelf iets doen wat niet goed (genoeg) is. Het vrije woord werkt altijd twee kanten op.

Maar ook dat is soms moeilijker gezegd dan gedaan. In organisaties waar angst een rol speelt, zijn mensen vrijwel ook altijd bang om zich uit te spreken. Om deze angst effectief aan te pakken is het handig om inzicht te hebben in de redenen waarom mensen huiverig zijn om hun mond open te doen.

Dit is de top 5:

  1. Angst voor gevolgen (bestraffing) (44%)
  2. ‘Je uitspreken verandert toch niets’ (17%)
  3. Conflict vermijden (7%)
  4. ‘Ik wil geen opschudding veroorzaken’ (5%)
  5. Overig (27%)

Bron: Driving Fear out of the Workplace, Kathleen D. Ryan, Daniel K. Oestreich

 

De vertouwenspersoon als vangnet

Omdat de mogelijkheid je te kunnen uitspreken tegen misstanden, de kans een luisterend oor te vinden die je ondersteunt waar nodig en het idee dat je met een goed gesprek een verbetering in gang kan zetten zó belangrijk is in het bestrijden van angstcultuur spelen vertrouwenspersonen daarin een sleutelrol.

Als het goed is voelen medewerkers zich in ieder geval vrij om met een vertrouwenspersoon het gesprek aan te gaan als de situatie dusdanig verslechtert dat actie vereist is. Vaak een laatste strohalm, omdat het probleem bij de direct leidinggevende niet aangekaart kon worden, of niet serieus (genoeg) werd genomen.

Om juist te kunnen adviseren, rapporteren en ondersteunen in het dan ook noodzakelijk om de juiste vragen te kunnen stellen. Om de gesprekspartner te tonen dat zijn verhaal begrepen wordt, de relevante terreinen besproken worden en de vertrouwenspersoon de indruk maakt grip te hebben op wat er speelt.


Méér dan brandjes blussen

Bij angst(cultuur) op de werkvloer is er eigenlijk meer nodig dan alleen het oplossen van individuele cases. De vetrouwenspersoon heeft natuurlijk ook een verantwoordelijkheid om te signaleren, te adviseren en het om kennis te verspreiden. Het (laten) scholen van leidinggevenden en bestuurders over angst op de werkvloer is een effectief middel om te voorkomen dat angst zich verspreidt. Feit is namelijk dat de meeste angst niet door onwil, maar onwetendheid wordt veroorzaakt.

Beleidsmaatregelen die logisch én bevorderend lijken kunnen toch angst veroorzaken. Vaak kan dit met kleine ingrepen gerepareerd worden, maar alleen als er voldoende kennis, inzicht en aandacht is voor de dynamiek van angst op de werkvloer. Ook hierin kunnen vertrouwenspersonen een voortrekkersrol spelen.

LVV-congres

Op het komende LVV congres ben ik aanwezig om vertrouwenspersonen de basiskennis over angst op de werkvloer mee te geven. In de workshop ‘Krijg grip op angst in organisaties’ neem ik u mee in de dynamiek van angst op de werkvloer en ga ik graag met de aanwezigen de dialoog aan over de positie van de vertrouwenspersoon hierin.

Masterclass ‘Grip op Angst in organisaties’ – accreditatie LVV

Ook benieuwd naar de dynamiek van angst in organisaties en je hier als vertrouwenspersoon kan bijdragen aan het verminderen van angst? Je bent van harte welkom om deel te nemen aan de Masterclass Grip op Angst in Organisaties. Lees hier meer informatie over de masterclass!